روش‌­شناسی یا روش تحقیق یا مواد و روش ها در یک مقاله علمی

بخش روش شناسی یا روش تحقیق یا مواد و روش ها

با فرض این‌که شما قبلاً یک تحقیق را به‌اتمام رسانده‌اید، ارائه روش‌ها و نگارش بخش روش شناسی یا روش تحقیق یا مواد و روش ها در یک مقاله علمی به شیوه‌­ای منطقی و دقیق بسیار مهم است. اگر در حال تهیه مطالعه‌ای مانند پایان‌نامه یا رساله هستید، توجه داشته باشید که روش شناسی یکی از زمینه‌هایی است که خیلی باید به آن توجه کنید! بسیاری از موارد در مقاله قابل‌تغییر است، اما اگر در جمع‌آوری داده‌ها اشتباه داشته باشید، نمی‌توانید به عقب برگردید و آن مشکل را برطرف کنید. هیچ‌چیز بدتر از این نیست که بفهمید مطالعه شما پس از جمع‌آوری داده‌ها دچار نقصان است.

مجلات از شما می‌خواهند که دستورالعمل‌های مربوط به طرح مقاله یا روش شناسی تحقیق را بیاورید. اما به‌طورکلی، باید از عناوینی نظیر شرکت‌کنندگان، ابزارها، روش اجرا و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها استفاده نمایید. ممکن است مجلات از شما بخواهند عناوین را با هم ترکیب کنید یا آن‌ها را کمی تغییر دهید. اما کار با این عناوین از ابتدا، فرمت قابل‌قبولی را ارائه می‌دهد. برای مطالعات تجربی با طرح اندازه‌گیری‌های مکرر، وجود زیربخش “طرح مطالعه” قبل از بخش شرکت‌کنندگان معمول است. این مبنایی را برای خواننده فراهم می‌کند تا بتواند طرح کلی را درک کند (به‌عنوان‌مثال، نقاط زمانی جمع‌آوری داده‌ها). اگر طرح پیچیده باشد، این بخش باید شامل یک شکل باشد که نمودار روند کار طرح مطالعه را ارائه دهد.

جزئیات

یک جنبه اصلی از بخش روش یا روش تحقیق یا بخش روش شناسی، ارائه جزئیات لازم است که باعث می­شود مطالعه قابل تکرار شود. این یک نقص اساسی در بسیاری از مطالب ارائه‌شده در مقالات است. زیرا جزئیات لازم را به خواننده ارائه نمی‌دهند تا به‌روشنی درک کند که در مورد چه کسی تحقیق ‌شده است، چه معیارهایی استفاده‌شده و چگونه تحویل داده‌ شده است. بدون وجود جزئیات، خواننده متحیّر می‌شود و این احتمال وجود دارد دقیقاً همان اتفاقی که نمی‌خواهید برای داور یا ویراستار شما رخ دهد! با ارائه جزئیات، لحن را تنظیم کنید و اگر آن‌ها توصیه کنند، این جزئیات همیشه قابل‌حذف است. قرارگرفتن در چنین موقعیتی بسیار بهتر از طرح سؤالات زیادی از سوی داورها پیرامون روش شناسی مقاله است.

 اجزای بخش روش تحقیق یا روش شناسی یا مواد و روش ها

شرکت‌کنندگان در بخش روش شناسی

شرکت‌کنندگان کسانی هستند که شما آن‌ها را مطالعه کرده‌اید. بسیاری از اوقات، نویسندگان سعی می‌کنند اطلاعات زیادی را در این بخش وارد کنند. درحالی‌که ارائه برخی اطلاعات عمومی در مورد شرکت‌کنندگان مشکلی ندارد، اما به‌خاطر داشته باشید که بخش روش توضیح می‌دهد که چگونه آن اطلاعات را به‌دست آورده‌اید. مسئولیت شما این است که آن‌ها را معرفی کنید.

این‌که باید چقدر از اطلاعات جمعیتی را در این بخش قرار دهید قابل‌بحث است. اگر فهرست طولانی از اطلاعات جمعیتی دارید، شاید بهتر باشد در قسمت نتایج قرار بگیرد. بااین‌حال، می‌خواهید خوانندگان شما درک اساسی از کسانی که درباره آن‌ها تحقیق کرده‌اید داشته باشند. چه تعداد شرکت‌کننده داشتید؟ مرد یا زن؟ سن؟ قومیت؟ آیا آن‌ها گروه خاصی بودند (به‌عنوان‌مثال، مبتلا به آسم، یک برنامه آموزشی را پشت سر گذاشته‌اند، از ناحیه زانو آسیب‌دیده‌اند، ورزشکاران آموزش‌دیده‌اند)؟ وضعیت تحصیلی آن‌ها چگونه بود؟ سؤالات جمعیتی بی‌شماری وجود دارد که ممکن است به شما کمک کند تا تصویری از شرکت‌کنندگان ارائه دهید، اما آنچه شما در این بخش وارد می‌کنید به مطالعه شما بستگی دارد. این‌ها فقط اطلاعات جمعیتی کلی است که در بیشتر مقالات مشاهده خواهید کرد.

مثال‌ها

در این‌جا چند نمونه معمول از توصیف شرکت‌کنندگان وجود دارد که اخیراً در مجلات مختلف منتشرشده است:

مثال ۱

شرکت‌کنندگان ۲۲ (۸ مرد، ۱۴ زن) داوطلب سفیدپوست از دو برنامه گلف مردان و زنان بخش ۱ از غرب میانه ایالات‌متحده بودند. شرکت‌کنندگان به‌طور متوسط ۲۰٫۳ (انحراف معیار = ۰٫۸۱) سال داشتند و به‌عنوان دانشجویان تمام‌وقت با حداقل هشت سال تجربه گلف ثبت‌نام شدند. قبل از مطالعه، شرکت‌کنندگان باید شرایط هیئت بررسی نهادی را داشته باشند.

مثال ۲

شرکت‌کنندگان زنان باردار بخش زنان و زایمان و بین ۲۰ تا ۲۵ سال بودند که در بیمارستانی واقع در غرب ایالات ‌متحده فرزند خود را به دنیا می‌آوردند و قصد داشتند به فرزند خود شیر بدهند. علاوه بر این، شرکت‌کنندگان یک نوزاد طبیعی حداقل ۳۷ هفته‌ای با وزن بالای ۲۵۰۰ گرم را به دنیا آورده و هیچ بیماری و عارضه پزشکی شدیدی نداشتند. زنان شرکت‌کننده‌ای که قصد شیردادن به فرزند با شیشه شیر داشتند از مطالعه حذف شدند. پیشینه قومیتی، نژاد و نوع مذهب مشخص نشده است. بااین‌حال، همه شرکت‌کنندگان باید به زبان انگلیسی مسلط باشند (خواندن ـ نوشتن ـ صحبت‌کردن) تا فرم رضایت‌نامه را بخوانند و تماس‌های پیگیری شیردهی را از طریق تلفن دریافت کنند.

مثال ۳

شرکت‌کنندگان ۱۶۹ نفر در یک مؤسسه با برنامه ۴ ساله در ایالات‌متحده بوده و برنامه آموزش مربی تربیت‌بدنی را اجرا کرده، که در آن دانشجویان می‌توانند به معلمان تربیت ‌بدنی باصلاحیت تبدیل شوند. برنامه‌هایی مانند مؤسسات ۲ ساله، برنامه‌های حرکت‌شناسی و برنامه‌هایی که منجر به صدور گواهی نمی‌شوند، از تجزیه‌وتحلیل حذف شدند. از شرکت‌کنندگان از طریق وب‌سایت دانشگاه درخواست شد تا در برنامه شرکت کنند. بااین‌حال، درخواست شد که اگر شخص به بهترین وجه قادر به پاسخگویی به سؤالات نیست، نظرسنجی از فرد دیگری صورت بگیرد (به‌عنوان‌مثال، این شخص رئیس دانشکده بود، اما سابقه تربیت ‌بدنی نداشت یا مستقیماً بر برنامه تربیت ‌بدنی نظارت نکرده بود).

وب سایت‌ها

از دو وب‌سایت (www.A2ZColleges.com و www.petersons.com) برای توسعه پایگاه داده اصلی در سراسر کشور استفاده شد. کاربران می‌توانند از این وب‌سایت‌ها برای جستجوی برنامه‌های دانشگاهی در هر ایالت استفاده کنند. مؤسسات دانشگاهی که گزارش‌شده به فهرست اصلی وارد شدند و برای بررسی مؤسساتی که ممکن است فقط در یک منبع ذکرشده باشند، به دو وب‌سایت ارجاع داده شدند. فهرست اصلی شامل ۵۹۲ دانشگاه بود و ۱۹۵ شرکت‌کننده نمایندگان این برنامه‌ها با نرخ پاسخ ۳۲٫۹۴٪ نظرسنجی را به پایان رساندند.

شرکت‌کنندگانی که اعلام کردند دانشگاه‌شان فاقد برنامه آموزش مربی تربیت ‌بدنی یا فاقد برنامه‌ای منجر به صدور گواهینامه می‌باشد، یا کل نظرسنجی را کامل نکرده‌اند، از تجزیه‌وتحلیل حذف شدند، در نتیجه ۱۶۹ پاسخ قابل‌استفاده بود. شرکت‌کنندگان ملزم به معرفی مؤسسه خود نبودند؛ مگر این‌که بخواهند از دریافت پست الکترونیکی یادآوری انصراف دهند یا خلاصه نتایج را دریافت کنند. تقریباً دوسوم نمونه (۱۳/۶۱ درصد) مؤسسه آموزشی خود را معرفی کردند و همه ایالت‌ها در مطالعه نماینده داشتند. از بین شرکت‌کنندگان، ۱۰۶ نفر اعلام کردند که در برنامه خود آزمون تناسب‌اندام انجام داده‌اند، درحالی‌که ۶۳ شرکت‌کننده اعلام کردند آزمون تناسب‌اندام را انجام نداده‌اند.

تحلیل مثال‌ها

همان‌طور که می‌بینید، این سه مثال بسیار متفاوت و حاوی اطلاعات بسیار متفاوتی هستند، با‌وجوداین، همه آن‌ها برای چاپ  مقاله پذیرفته شدند.

در مثال ۱ توجه داشته باشید که جزئیاتی فراتر از مشخصات اولیه جمعیتی ارائه نشده است. جالب است بدانید که در این‌جا به هیئت‌ بررسی نهادی اشاره‌شده است، اما این مورد بیشتر در بخش روش مشاهده می‌شود.

در مثال ۲، نحوه انتخاب شرکت‌کنندگان به‌روشنی توضیح داده‌شده است، بااین‌حال سایر اطلاعات جمعیتی جمع‌آوری نشده است؛ امری که ممکن است واکنش داور یا ویراستار را درپی داشته باشد. عدم دستیابی به این اطلاعات جمعیتی ممکن است در شرایطی قابل‌قبول باشد.

مثال ۳ بسیار مفصل‌تر است؛ زیرا شفاف‌سازی نحوه‌ پیداکردن این شرکت‌کنندگان و این‌که چه کسی نظرسنجی را به پایان رساند، مهم بود.

در مقایسه با نظرسنجی تلفنی در مثال ۲، مثال ۳ یک نظرسنجی آنلاین است. بنابراین، نرخ پاسخ و همچنین معیارهای خروج ارائه می‌شود تا اطمینان حاصل گردد پاسخ از سوی کسانی است که باید به نظرسنجی پاسخ دهند؛ بنابراین، جزئیات بیشتری در مورد شرکت‌کنندگان لازم بود.

در برخی شرایط، گروه‌های مختلفی از شرکت‌کنندگان ممکن است در مطالعه حاضر شوند. در این صورت، یک بند را به هر گروه اختصاص دهید، یا اگر میزان اطلاعات بیش‌ازحد است، جدول می‌تواند انتخاب بهتری باشد.

معیارهای ورود و خروج، از جمله هرگونه محدودیت بر اساس ویژگی‌های جمعیتی را گزارش دهید.

روش‌های نمونه گیری در بخش روش شناسی

تشریح روش های انتخاب شرکت کنندگان را باید بیاوریم. مثلا در تحقیق ما روش نمونه گیری تصادفی یا غیر تصادفی بوده است. همچنین باید نوع روش انتخابی در هر دسته (تصادفی یا غیرتصادفی) بایستی اورده شود مثلا اگر روش نمونه گیری تصادفی است باید معلوم شود که از چه نوعی بوده است مثلا تصادفی ساده، تصادفی طبقه ای یا تصادفی خوشه ای.

چنانچه محقق از روش غیر تصادفی استفاده کرده باشد هم باید نوع غیرتصادفی هم مشخص گردد یعنی باید مشخص کند که مثلا از نوع در دسترس بوده یا نوع دیگری از روش غیرتصادفی. لازم به ذکر است که چنانچه روش تحقیق از نوع کیفی باشد روش های نمونه گیری متفاوت خواهد بود و این روش هم شامل انواع مختلفی از روش های نمونه گیری است مانند: روش نمونه گیری هدفمند و  روش نمونه گیری گلوله برفی. همچنین لازم است که به روش تعیین حجم نمونه هم به طور کامل در این بخش اشاره شود.

بهتر است به تعداد جامعه آماری، جنس شرکت کنندگان، میانگین سنی اشاره شود. البته باتوجه به نوع تحقیق گاهی لازم است میانگین قد و وزن شرکت کنندگان را بیاوریم که این مورد در تحقیقات تجربی معمول است.

ابزارها در بخش روش شناسی

بخش ابزار دقیقاً مشخص می‌کند که از چه تجهیزات یا تکنیکی برای جمع‌آوری داده‌ها استفاده کرده‌اید. این بخش باتوجه به طرح تحقیق شما ممکن است بسیار متفاوت باشد. به‌عنوان‌مثال، انجام مصاحبه در مقابل انجام آزمون حداکثر اکسیژن مصرفی منجر به ایجاد یک بخش کاملاً متفاوت می‌شود. صرف‌نظر از آنچه برای اندازه‌گیری استفاده می‌کنید، باید جزئیات پروتکل یا منطق استفاده از آن را ارائه دهید. به‌عنوان‌مثال، اگر چربی بدن را اندازه‌گیری می‌کنید، باید خاطرنشان شوید که چگونه آن را اندازه‌گیری می‌کنید؟ اگر از یک نظرسنجی استفاده می‌کنید، آیا خودتان آن را طراحی کرده‌اید یا قبلاً توسط شخص دیگری تدوین‌شده است؟ در صورت انجام مصاحبه، سؤالات چگونه تدوین‌شده‌اند؟

نکته کلیدی در این بخش این است که نشان دهید هر ابزاری که استفاده می‌کنید به‌دقت انتخاب‌شده و آنچه را که قرار است اندازه بگیرند، اندازه‌گیری می‌کنند (یعنی مفید هستند) و تضمین کنید که جزئیات کافی برای توضیح فایده این ابزارها ارائه‌شده است. جزئیاتی مانند استفاده از تجهیزات در سایر مطالعات و نمرات پایایی و روایی ابزار، یا جزئیات مطالعه اولیه و نظرات متخصصین برای تدوین سؤالات مصاحبه، لازم است. در این‌جا هیچ نمونه‌ای ذکر نشده است؛ زیرا ممکن است بخش ابزار طولانی شود، اما از خود بپرسید که آیا روش جمع‌آوری داده شما برای خواننده کاملاً واضح است یا خیر و آیا به‌طور صریح و شفاف توضیح داده‌اید که چرا این تجهیزات یا روش مناسب‌ترین است.

روش اجرا 

بخش روش اجرا باید نحوه دستیابی به داده‌ها را به‌طور دقیق توضیح دهد. قبلاً افرادی که با آن‌ها کارکرده‌اید و آنچه برای به‌دست‌آوردن داده‌ها استفاده کرده‌اید را عنوان نموده و اکنون وقت آن است که نحوه به‌دست‌آوردن داده‌ها را با ترتیبی منطقی توضیح دهید. معمولاً توصیف ترتیب زمانی داده‌ها منطقی است. در ابتدای این بخش ذکر موارد تأیید اخلاقی کاملاً معمول است؛ زیرا معمولاً اولین کاری است که برای شروع مطالعه باید انجام دهید.

روش اجرا در مجلات

بسیاری از مجلات در مورد عبارت مربوط به هیئت‌ بررسی نهادی سختگیرتر بوده و اغلب نیاز به اظهارات خاصی دارند (مانند “رضایت اخذ شد” و “این مطالعه توسط کمیته اخلاق تأیید شده است)”. مثالی از عبارت دقیق‌تر مربوط به هیئت‌ بررسی نهادی: “همه افراد قبل از امضای رضایت‌نامه، از روش‌های آزمایش، خطرات و امکان خارج‌شدن از مطالعه ـ بدون هیچ‌گونه تنبیه ـ مطلع شدند. این تحقیق مطابق با اعلامیه هلسینکی انجام‌شده و توسط هیئت‌ بررسی نهادی دانشگاه تأیید شده است.” توجه داشته باشید نام دانشگاهی که این مطالعه را تأیید کرده است بیان ‌نشده است. علت این است که بسیاری از مجلات از یک فرآیند داوری همتا دو سو کور استفاده می‌کنند و در صورت داشتن مشخصات، داوران می‌توانند به‌طور بالقوه کسانی که مقاله را نوشته‌اند شناسایی کنند.

ذکر چه مواردی در روش اجرا ضروری نیست؟

مواردی وجود دارد که ذکر آن‌ها در بخش روش اجرا ضروری نیست. مانند زمان خرید تجهیزات یا مدت‌زمانی که برای تدوین نظرسنجی وقت گذاشته‌اید، اما گاهی اوقات ذکر زمان مهم است. به‌عنوان‌مثال، اگر یک نظرسنجی آنلاین انجام می‌دهید، چه مدت نظرسنجی روی سایت بوده است؟ برخی از نویسندگان تصمیم می‌گیرند تاریخ یا زمان خاصی را در مقاله خود وارد کنند. این کار در بیشتر موارد لازم نیست؛ مگر این‌که با مطالعه شما ارتباط خاصی داشته باشد. بررسی سطح فعالیت‌های بدنی یک جامعه در ماه ژوئیه در مقایسه با ماه دسامبر ممکن است شما را به ذکر جزئیات بیشتر ملزم کند، یا اگر داده‌های شما بر یک زمان خاص مانند زمان برگزاری مسابقات المپیک متمرکز باشد، ذکر تاریخ اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. در غیر این صورت، بیان این‌که داده‌ها از ۱۵ مه ۲۰۱۶ تا ۲۴ اکتبر ۲۰۱۶ جمع‌آوری‌شده‌اند، چندان مفید نیست و چیز زیادی به ما نمی‌گوید.

تجزیه‌ و تحلیل داده‌ها

هدف این بخش توضیح نحوه تجزیه‌وتحلیل داده‌های شما است (به‌یاد داشته باشید که کلمه داده‌ها جمع است!). برخی از مطالب این بخش به‌ویژه تجزیه‌وتحلیل آماری ممکن است کمی زائد باشد؛ چراکه در قسمت نتایج تکرار می‌شوند. بسته به نوع داده‌ها، این بخش می‌تواند بسیار کوچک یا بسیار طولانی (بزرگ‌ترین بخش مقاله) باشد.

مثال‌ها

به‌عنوان‌مثال، آزمایشگاه عصبی عضلانی جیسون اغلب متغیرهای بیومکانیکی را می‌سنجد که شامل پردازش سیگنال‌های الکتریکی مانند نیرو، سرعت و فعالیت عضله است. پردازش این سیگنال‌ها می‌تواند کاملاً پیچیده باشد و برای توصیف آن باید به بسیاری از مسائل، مانند نحوه فیلترشدن سیگنال‌ها برای حذف پارازیت، این‌که کدام بخش سیگنال‌ها تجزیه‌وتحلیل می‌شوند (به‌عنوان‌مثال، لحظه فرود شرکت‌کننده پس از پرش) و نحوه محاسبه متغیرها اشاره شود.

بخش تجزیه‌وتحلیل داده‌های مقالات حوزه فیزیولوژی نیز ممکن است بسیار طولانی باشد. به‌عنوان‌مثال، توصیف نحوه پردازش نمونه‌های خون یا نمونه‌های بافت می‌تواند یک فرآیند طولانی باشد.

اهمیت تجزیه و تحلیل داده‌ها

به‌یاد داشته باشید نکته این است که شخصی دیگر بتواند مطالعه شما را تکرار کند. بنابراین، اگر تحلیل پیچیده‌ای انجام داده‌اید، حتماً نحوه انجام آن را به‌طور کامل توضیح دهید. اگر چندین روش تجزیه‌وتحلیل دارید، بررسی هر تجزیه‌وتحلیل به تفکیک می‌تواند مفید باشد. این امر ذهنیت مناسبی را برای خواننده ایجاد نموده و وی را برای آنچه در آینده با آن روبه‌رو خواهد شد، آماده می‌کند!

به‌طورمعمول انتظار می‌رود که در مطالعات کیفی، شما روش نظری خود که منجر به کسب نتایج شده را توضیح دهید (اغلب با عنوان مضمون ارائه می‌شود). در این بخش، ممکن است از شما خواسته شود در مورد چگونگی اطمینان از روایی و پایایی اطلاعاتی ارائه دهید. آنچه شما در این بخش وارد می‌کنید به‌شدت به انتظارات و شرایط مجله بستگی دارد، اما به‌طورکلی، بهتر است موارد بیشتری را فهرست کنید. همیشه می‌توانید آن را کاهش دهید، اما قطعاً نمی‌خواهید برای داوران این سؤال ایجاد شود که آیا داده‌ها را به‌طور دقیق جمع‌آوری و تحلیل کرده‌اید یا خیر.

اصول کلی نگارش مقاله علمی

نحوه نوشتن و انتخاب عنوان مقاله علمی

نحوه نوشتن چکیده در مقاله علمی (بخش یک) نحوه نوشتن چکیده در مقاله علمی (بخش دوم)